http://www.x-files.kz/cdfd44c2

    Жәнібек ауданы

     Тегісшіл ауылы

 Тегісшіл ЖББНмектебі

  Наушина Анар Закиевна

 «Жат қылықтан жирен» (Баяндама)

   «Бірінші байлық -денсаулық»деген халық мақалы бекер айтылмаған .Адам баласы ерте заманнан –ақ денсаулық үшін күрес жүргізіп келеді.Қазіргі кезде де адамның денсаулығы үшін күрес  жүргізу өзекті мәселе болып отыр.Міне сондықтан да Елбасы «Қазақстан-2030»стратегиялық бағытының өзінде адам денсаулығына баса назар аударған.Салауатты өмір салтыәрқайсымыздың дене тәрбиесімен  айналысуымызға, тазалықты сақтауымызға бағытталған.Темекі Америкадан шыққан.Ескі Қытай құмыраларында шылым шегіп  тұрған адамдардың суреттері кездескенімен Х.Колумб ашқан жаңалыққадейін адамдар темекіні білмеген .Колумб алтын іздеген сапарында 1492 жылдың 27-қазанында Куба жағалауына  келіп түсті,тұрғындар келушілерді қолдарына бықсыған от ұстап ,өздері «сигаро» деп аталатын шегуге арналған  шөппен қарсы алады.Олар бұл шөптің түтінін  жұтады екен.Темекінің тез таралуына оның тез баурап алатын қасиеті себепші болды. Ал адамға оның алдында өзін-өзі ұстауы қиынға түсті.Біз қазір никотиннің еліртуші қасиеті туралы білеміз,бірақ ол кезде темекінің ерекше қасиеті бар деп танылды.» Темекі шипалы,оның түтіні ауруларды,жын шайтанды т.б аластайды»деп есептелді.Сондай –ақ «Темекі адамға қуат береді және  тыныштандырады»деп ойлады. Темекі жапырағы емдік зат ретінде  қолданылды.Ресейге темекіні ағылшын көпестері Архангельск арқылы 1583 жылы әкелді ,ал сонан кейін Ресей жерінде кеңінен өсіріле бастады. Бірқатар ерлерде темекіні діни себептермен «Жын перілердің ермегі»деп таныды.Рим папалары  шылым шегетіндер мен оны иіскейтіндерді шіркеуден  аластатуды ұсынды. Бүл күндері темекі  жыл сайын сан мыңдаған  адам өмірін  мерзімінен  бұрын қиып түсетін  аса қауыпты дерттке айналды.

 Темекінің  бір талында  кем дегенде 1мг никотин,1,5 мг аммиак ,15 мг шайыр,20 мг көміртегі оксидтері,эфир майы,саниль қышқылы,азот балады. Темекі түтінінде  күйенің миллиондаған бөлшектері болады. Күніне темекінің 20 талын тартқан адам 20 жыл ішінде өкпесіне  түтінмен бірге  6 кг күйе шөктіреді екен.Соңғы кездезерттеулер  темекі түтінінде  радиоактивті  полоний бар екенін көрсетті.Оны темекі  өсімдіктерінің  тамырлары топырақтағы  фосфатты тынайтқыштардан алады. Олар темекі тартқанда  адамның кеңірдек тарамдарында  жиналып ,альфа сәулелену  көзі болатын бөлшектер түрінде түтінмен жұғылады. Ал никотин  болса жүрек –қан тамырларын тарылтады.

   Темекінің бір талын  тартқан адам  0,4-3,5 мг улы никотин қабылдайды. Темекі құрамындағы  зардабы  ең ауыры –никотин уы.Оның былай аталуына алғаш Францмяға 1560 жылы темекіні алып келген Францияның Португалиядағы елшісі Жан Никоның есімі себеп болған .Темекі түтінінде радиоактивті  заттарда болады.Күніне бір қорап темекі  тартқан адам мөлшерлен  артық 3,5 сәулеленуге ұшырайды.Әрбір темекіде 15ке жуық әртүрлі канцирогендік заттар кездеседі.Күніне бір қорап тарттқан адам жылына өкпесіне 1литр қара май жинайды. Үнемі темекі тартқан адамның  ағзасы үнемі никотинді қажет етіп тұрады.  

    Бүкіл дүние жүзінде 1млрд адам темекі тартады.Темекі зардабынан 10мың немесе жылына 3,5 млн адам қайтыс болады. Қазақстан Республикасында 3,2млн,яғги 33% адам темекі тартады.Темекі зардабынан жылына 25 мың адам қайтыс болады.Жүрек ауруына шалдыққандардын  өлімінің 20%-ы,қатерлі ісік ауруынан 90% -ы темекі зардабынан болады.

   Дүние жүзінде жылына 3миллион адам темекіден өрбіген аурулардан өлуде. Әр  13 секунта бір адам, яғни минутына 5 адам әлемде темекіден пайда болған аурулардан өледі . Ницца қаласында француз жастары темекіге төзімділікті сынау жарысын өткізген. Көп шеккен жігітті сыилық күтіп тұрған, бірақ жеңімпаз оны ала алмады. 60 дана темекіні шегіп болғаннан кеиіні ол қайтыс болды.

   Темекі ден саулықа зияан, сондықтан спортқа да бөгет. Мәселен 22 жастағы Ширли Стронг 13,06 секундта кедергілер арқылы 100 метрге жүгіруден Англия рекордының иесі еді. Спортшы қыз шылым шеге бастағаннан кейін бронхитке шалдығығып  ентігетін болды. Спорт жеңісі жөнінде  қиялдай да алмайды ,өйткені жаттығу  жүктемесі  соңғы 30 жыл  ішінде 10 есе өсті . Рекордтар жасау үшін  мықты денсаулық керек. Темекі тарту күшті ,шапшандықты,төзімділікті кемітеді. Темекінің әсерінен  әрекет  шапшандығы  мен айқындығы  мұқалады.

  Барлық оқушылырды салауатты өмір сүруге шақырамын. Зиянды әдеттерден аулақ болайық!Темекіден аулақ жүріп өз денсаулығымызды сақтайық!Ауырып ем іздегенше ,ауырмайтын жол іздейік.